Άγνωστα μέχρι σήμερα τμήματα αρχαία πόλης, που χρονολογούνται στα τέλη της Ύστερης Εποχής του Χαλκού (14ος-12ος αι. π.Χ.) έφεραν στο φως οι ανασκαφές στη θέση Δρομολαξιά-Βυζατζιά (Χαλά Σουλτάν Τεκκέ), κοντά στο Διεθνή Αερολιμένα της Λάρνακας και στο γνωστό ομώνυμο τέμενος.
Η ομάδα του Πανεπιστημίου του Gothenburg της Σουηδίας, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Πέτερ Φίσερ, που κάνει τις ανασκαφές, υπολογίζει ότι η πόλη είχε έκταση 25-50 εκτάρια. Μέχρι στιγμής έχει εξερευνηθεί ένα μικρό μόνο τμήμα της πόλης, η οποία φαίνεται να ιδρύθηκε τον 16ο αι. π.Χ., να ήκμασε τον 13ο αιώνα π.Χ. και να καταστράφηκε τον 12ο αι. π.Χ. οπόταν και εγκαταλείφτηκε. Οι αιτίες που οδήγησαν στην παρακμή της πόλης δεν είναι ξεκάθαρες, παρότι πιθανόν να αφορούσαν εισβολές από ξένους πληθυσμούς αλλά και κλιματικές αλλαγές.
Οι αρχαιολόγοι κατέγραψαν πέντε πηγάδια, τα οποία ήταν ήδη μερικώς ορατά. Εντός ενός πηγαδιού (βάθους 7 μ. και διαμέτρου 1,5 μ.) βρέθηκε ένα ακέραιο ειδώλιο ταύρου. Το αντικείμενο αυτό ήταν πιθανόν μια προσφορά προς τη «Θεότητα του Πηγαδιού». Το συγκεκριμένο πηγάδι όμως φαίνεται να είχε αποξηρανθεί σε κάποιο στάδιο και συνεπώς τέθηκε σε αχρηστία. Χρησιμοποιήθηκε όμως ως λάκκος απόρριψης, αφού βρέθηκε εντός του ακέραιος σκελετός αλόγου. Ανάμεσα στα οστά του σκελετού αυτού βρέθηκε ένας εξαιρετικής ποιότητας σφραγιδοκύλινδρος από αιματίτη. Ο σφραγιδοκύλινδρος προέρχεται από την περιοχή της σημερινής Συρίας και κοσμείται με σκηνή κυνηγιού με τρεις κυνηγούς και τρία κερασφόρα θηράματα. Δίπλα από το πηγάδι αυτό ανασκάφηκε άλλο κυκλικό «πηγάδι», 4 μ. βάθους, το οποίο περιελάμβανε αρκετά ακέραια εισηγμένα μυκηναϊκά αγγεία. Το πηγάδι
Το τρίτο πηγάδι στην περιοχή επίσης αποξηράνθηκε κατά την αρχαιότητα και χρησιμοποιήθηκε ξανά ως χώρος ταφής ανθρώπων και ζώων. Εντός αυτού βρέθηκαν έξι ανθρώπινοι σκελετοί, ένας σκελετός μεγάλου σκύλου και ενός κατσικιού. Δεν βρέθηκαν ταφικά κτερίσματα και έτσι υποθέτουμε ότι τα άτομα που θάφτηκαν ανήκαν σε χαμηλά κοινωνικά στρώματα και ίσως να ήταν σκλάβοι. Εν τούτοις, παρατηρήθηκε ότι ένα από τα ανθρώπινα κρανία είχε τροποποιηθεί συνειδητά, χαρακτηριστικό που ίσως κατά την αρχαιότητα να συνδεόταν με άτομα υψηλής κοινωνικής στάθμης. Η τεχνητή τροποποίηση του κρανίου πραγματοποιείτο κατά τη βρεφική ηλικία και πιθανόν να αντανακλούσε και μόδες όσον αφορά στην εξωτερική εμφάνιση.
Η αρχαία πόλη, που, όπως αναφέραμε, καταστράφηκε λίγο μετά το 1200 π.Χ., δεν κατοικήθηκε ξανά. Έχουν εντοπιστεί εισηγμένα αντικείμενα από τον μυκηναϊκό κόσμο παρότι κατά την τελευταία φάση κατοίκησης της πόλης κατασκευάστηκαν σε αυτήν ακριβή αντίγραφα των μυκηναϊκών αγγείων. Το γεγονός αυτό οδηγεί στην υπόθεση ότι ίσως να μετοίκησαν στην πόλη αυτή άνθρωποι από τον ελληνικό χώρο και τα νησιά του Αιγαίου. Οι ομάδες από τα νησιά του Αιγαίου φαίνεται να εγκαταστάθηκαν στην πόλη για μικρό χρονικό διάστημα. Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, πιθανόν στη συνέχεια να μετακινήθηκαν πιο ανατολικά, πιθανόν μαζί με τον αρχικό πληθυσμό της πόλης. Οι άνθρωποι αυτοί εγκαταστάθηκαν τελικά στην περιοχή της Γάζας και ακόμη ανατολικότερα, πιθανόν φθάνοντας στην Κοιλάδα του Ιορδάνη όπου έχουν βρεθεί αρχαιολογικά ευρήματα από την Κύπρο και το Αιγαίο.
Φωτογραφίες του Τμήματος Αρχαιοτήτων Κύπρου από τις ανασκαφές:
1. Σφραγιδοκύλινδρος από αιματίτη
2. Aκέραιο ειδώλιο ταύρου.
Από τον Συνεργάτη μας Γιώργο Λεκάκη
