Οι Μυκηναίοι ηγεμόνες της Αιτωλοακαρνανίας, που είχαν ταφεί στους εντυπωσιακούς τάφους του Αγίου Ηλία Ιθωρίας, σύμφωνα με τα πολύτιμα ευρήματά τους (ελεφαντόδοντο, χαλκό, κασσίτερο, χρυσό, ήλεκτρο, φαγεντιανή) θα πρέπει να είχαν αμέτρητους θησαυρούς και ως εκ τούτου δύναμη, επιρροή και εξουσία.
Δηλαδή στην περιοχή πρέπει να υπήρχε ένα μεγάλο πολιτικοοικονομικό κέντρο εξουσίας που δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί. Στο συμπέρασμα αυτό οδηγείται η αρχαιολόγος Ιλεάνα Σιώρη μετά τη μελέτη των μυκηναϊκών αυτών τάφων, που αν και ερευνήθηκαν το 1963 από τον αρχαιολόγο Ευθύμιο Μαστροκώστα, για λογαριασμό της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, έμειναν πενήντα ολόκληρα χρόνια αδημοσίευτοι.
Οι τάφοι του Αγίου Ηλία Ιθωρίας βρίσκονται ανατολικά του Αχελώου και βορειοδυτικά της λιμνοθάλασσας του Μεσσολογγίου. Το ’63 είχαν βρεθεί ένας θαλαμωτός και τέσσερις θολωτοί τάφοι, σχετικά μικροί (διαμέτρου από 2,38 μ.-5,27 μ.). Από αυτούς σήμερα σώζονται μόνον οι τρεις θολωτοί και όπως υποστηρίζει η κ. Σιώρη είναι τόσο αριστοτεχνικά κατασκευασμένοι που προκαλούν εντύπωση, ιδίως επειδή η περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας θεωρείται πως ήταν απομακρυσμένη από τα μυκηναϊκά κέντρα.
Τα πλούσια ευρήματά τους όμως δείχνουν πως ο Άγιος Ηλίας Ιθωρίας «πρέπει να ήταν ένας σημαντικός σταθμός του εμπορίου των Μυκηναίων προς Βορρά (για την προμήθεια χαλκού, κασσίτερου, χρυσού και ήλεκτρου), είτε αυτό διεξαγόταν από τη θάλασσα είτε από την ξηρά. Ενδεχομένως το λιμάνι του να χρησίμευε ως τελευταίος σταθμός για τα εμπορικά πλοία που κατευθύνονταν από τον Πατραϊκό Κόλπο προς την Ιταλία ή προς τη βόρεια Αδριατική. Σίγουρα θα χρησίμευε και για μεταφορτώσεις ξυλείας, κτηνοτροφικών προϊόντων και άλλου είδους εμπορευμάτων», σύμφωνα με την αρχαιολόγο η οποία θα μιλήσει για το θέμα αυτό την προσεχή Δευτέρα 6 μ.μ., εγκαινιάζοντας τις φετινές διαλέξεις των Φίλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (Τοσίτσα 1).
Ο τρόπος που είναι κτισμένοι οι τάφοι (ισοδομικό σύστημα με μικρούς ασβεστολιθικούς, πλακοειδείς πελεκημένους λίθους) αποκαλύπτει ότι κτίστηκαν από τα ίδια συνεργεία, όπως και οι παρόμοιοι θολωτοί τάφοι που υπάρχουν βορειότερα. «Ο μεγαλύτερος τάφος στη Μίλα ή Σαυρία βρίσκεται κοντά στο χωριό Παλαιομάνινα και ο μικρότερος έξω από τη Βόνιτσα, στη Βούντενη Λουτρακίου Κατούνας, στο κέντρο Π.Ε. τύμβου και χρονολογείται στην ΥΕ ΙΙΙ Α. Είναι και οι δύο αδημοσίευτοι. Ακόμη ένας θολωτός υπάρχει βορειότερα στην Ηπειρο κοντά στην Πάργα, ο δημοσιευμένος από τον Θ. Παπαδόπουλο τάφος της Κίπερης που χρονολογείται στην ΥΕ ΙΙΙ Α1».
Η αρχαιολόγος επισημαίνει ότι «επειδή τη μυκηναϊκή εποχή η κοινωνικοοικονομική διοίκηση εξαρτιόταν από κάποιο ηγεμονικό κέντρο, εξετάζεται η περίπτωση οι άρχοντες του Αγ. Ηλία να ασκούσαν κάποιου είδους έλεγχο στην περιοχή και ίσως να καθοδηγούσαν ώς ένα σημείο και τα συνεργεία των τεχνιτών».
